Weterani Powstania Styczniowego – historia i teraźniejszość
Przypadająca w tym roku 160. rocznica wybuch Powstania Styczniowego to nie tylko okazja do przypomnienia wszystkim o największym zrywie narodowym Polaków w XIX w. W ocenie historyków, w trakcie insurekcji miało miejsce ponad tysiąc starć, zaś po polskiej stronie walczyło w sumie ok. 200 tys. osób. Powstanie, które zjednoczyło narody Polaków, Litwinów, Ukraińców i Białorusinów w walce z rosyjskim zaborcą, mimo, że nie odniosło sukcesu militarnego, zapisało się na stałe w pamięci kolejnych pokoleń Polaków. Jednym ze skutków tego historycznego wydarzenia było ugruntowanie pojęcia weteranów w naszym społeczeństwie. Określenie uczestników tej insurekcji jak i innych osób walczących o wolną Polskę przez cały okres zaborów przetrwało dziejową zawieruchę, zmieniając z czasem pierwotne znaczenie, które obejmuje ówcześnie również uczestników misji i operacji poza granicami naszego państwa.
W przedwojennej Polsce przejęło się określać mianem weteranów osoby biorące udział w powstaniach narodowych, zwłaszcza uczestników Powstania Styczniowego. Takiemu stanowi rzeczy sprzyjał fakt, że wciąż żyli uczestnicy tych wydarzeń, a ich losy były jedną z podstaw budowy etosu odrodzonego wojska polskiego. Ich poświęcenie zostało docenione przez ówczesne władze RP. W myśl wydanego 21 stycznia 1919 r. specjalnego rozkazu Naczelnika Państwa weteranów powstania uznano za żołnierzy Wojska Polskiego. W grudniu tego roku specjalna komisja przyznała prawa weteranów 3644 osobom. Na mocy ustawy z 2 sierpnia 1919 r. weteranom powstań z 1831 r. i 1863 r. przysługiwało prawo pobierania stałej pensji, a pół roku później wszystkich żyjących uczestników zrywów narodowych awansowano na pierwszy stopień oficerski. Dodatkowo w 1922 r. ukazał się Przepis ubioru weteranów 1863 r. określający dokładnie krój i kolory munduru dla weteranów, wyróżniającego ich w społeczeństwie. Weterani byli również najważniejszymi gośćmi podczas uroczyście obchodzonych rocznic wybuchu powstań, a dowódcy powstańczych oddziałów stawali się patronami jednostek armii II RP.
Po zakończeniu drugiej wojny światowej uczestników tego konfliktu zaczęto w naszym kraju nazywać kombatantami, co było na rękę władzom komunistycznym, chcącym odciąć się od tradycji II Rzeczpospolitej. Wraz z transformacją polityczno-społeczną po roku 1989 do użytku zaczęło jednak wracać w Polsce określenie weteran. Przykładem tego jest m. in. święto obchodzone corocznie 1 września, nazywane Dniem Weterana Walk o Niepodległość Rzeczypospolitej Polskiej, kiedy to oddajemy hołd obrońcom Ojczyzny walczącym na polach bitew. Jednocześnie rosło zaangażowanie polskiej armii w misje i operacje poza granicami kraju, co powodowało, że historyczne określenie weteran, nie odpowiadało jego pierwotnemu znaczeniu i zaowocowało ostatecznie stworzeniem nowej kategorii weteranów.
Miano weteran działań poza granicami państwa wprowadziła i unormowała ustawa z 2011 r, na mocy której ustanowiono też ich święto – Dzień Weterana Działań Poza Granicami Państwa obchodzone corocznie 29 maja. Dziś słowem tym określamy w Polsce zarówno żołnierzy i pracowników wojska służących na misjach i operacjach poza granicami państwa w ramach np. ONZ, NATO i Unii Europejskiej, ale też uczestników grup ratowniczych Państwowa Straż Pożarna, kontyngentów Policja i Straży Granicznej, czy też innych funkcjonariuszy Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji.
